Krakowskie Stowarzyszenie
Laryngektomowanych
im. ks. prof. Józefa Tischnera

W wyniku usunięcia krtani najbardziej dotkliwym dla pacjenta jest brak możliwości komunikowania się z otoczeniem głosem, jaki do tej pory używał. Są jednak sposoby, aby takiej osobie przywrócić zdolność porozumiewania się werbalnego poprzez wykształcenie głosu i mowy zastępczej.

Podczas laryngektomii razem z krtanią usunięta zostaje głośnia, wraz z fałdami głosowymi, które pierwotnie odpowiadają za tworzenie głosu dźwięcznego. W związku z tym dla pacjenta bez krtani, jako alternatywa istnieje możliwość wytworzenia tzw. pseudogłośni w przełyku.    

Przy operacji oddzielone zostają również od siebie drogi: pokarmowa i oddechowa. Zatem pacjent taki nie ma możliwości wykorzystania w celu tworzenia głosu zastępczego, powietrza zgromadzonego w płucach. Jest ono dostarczane i wydalane z płuc poprzez otwór tracheostomijny umiejscowiony w szyi. Dlatego pacjent uczy się wtłaczania powietrza do zbiornika zastępczego utworzonego w przełyku na zasadzie aspiracji. Powietrze to służy do tworzenia aktu fonacyjnego, czyli do generowania głosu zastępczego, na zasadzie tzw. ruktusu, czyli dźwięcznego odbicia.

Inaczej jest, kiedy pacjent korzysta z protezy głosowej, umiejscowionej w wytworzonej chirurgicznie przetoce, łączącej tchawicę z przełykiem. Wtedy do tworzenia głosu wykorzystuje on powietrze zgromadzone w płucach. W chwili zatkania stomy palcem, powietrze szukając innej drogi ujścia, przeciska się przez protezę głosową i wpada do przełyku. Pacjent uruchamiając pseudogłośnię jest w stanie wygenerować dźwięk, a jego wypowiedź z czasem staję się coraz dłuższa z zachowaniem elementów prozodycznych mowy.

Zajęcia logopedyczne zaczynają się ćwiczeniami regulującymi i utrwalającymi prawidłowy tor oddechowy, przeponowo żebrowy. Następnie ćwiczenia oddechowe łączone są z ćwiczeniami mającymi na celu rozluźnienie układu żwaczowego oraz zwieracza przełyku. Kolejną fazą ćwiczeń logopedycznych jest uzyskanie dźwięcznego odbicia, a następnie wymawianiu sylab i wyrazów z odpowiednio dobranymi głoskami na uzyskanym odbiciu. W dalszej części zajęć, pacjent uczy się dysponowania zgromadzonym w zbiorniku zastępczym powietrzem w celu przedłużenia fonacji, na potrzeby wypowiadania całych zdań w sposób płynny.

W czasie terapii logopedycznej prowadzone są również ćwiczenia narządów artykulacyjnych, poprawiające zrozumiałość mowy. Dodatkowo, pacjenci usprawniają zmysł węchu poprzez różne ćwiczenia mające na celu odzyskanie, chociażby częściowo, zmysłu powonienia.

Przy zaangażowaniu pacjenta, jest on w stanie nauczyć się głosu i mowy przełykowej w kilka tygodni od operacji. Aby uzyskać zadowalające efekty i komunikować się z otoczeniem bez żadnych ograniczeń, pacjent powinien systematycznie wykonywać wszystkie ćwiczenia, które zostały mu przekazane podczas zajęć terapeutycznych, a i wsparcie najbliższych nie jest tu bez znaczenia.

Przykładowe ćwiczenia poprawiające sprawność narządów artykulacyjnych:

• szerokie otwieranie, zamykanie i rozciąganie ust

• „cmokanie” ustami

• wysuwanie języka i dotykanie wargi górnej i dolnej na przemian

• składanie języka w rurkę

• dotykanie językiem poszczególnych zębów

• kląskanie - wydawanie odgłosów językiem

• dmuchanie w słomkę zanurzoną w szklance wody i wywoływanie bąbelków

• dmuchanie na ryż, kaszę

• wypychanie policzków językiem

                                                         Opracował : Logopeda Andrzej Juszkiewicz